Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

Wachterswoning 3 aan het Hollewegje

Op 26 augustus 1862 had in twee percelen (Breda – Tilburg en Roosendaal – Bergen op Zoom) de aanbesteding plaats van het bestek 38 (Aanleg Staatsspoorwegen) voor ‘het maken en stellen van wachterswoningen, wachtershuisjes, sluitbomen, hekken, waarschuwingsborden, hellingwijzers en mijlpalen’. Dat werd gegund aan W. Nugteren te Hardinxveld voor 18.000 gulden, maar omdat het najaar naderde met slecht weer en minder tijd mocht hij het metselwerk uitstellen tot het voorjaar van 1863. Wel kon hij aan de slag met het timmerwerk. Slechts een enkele woning tussen Roosendaal en Bergen op Zoom hield het met wat aanpassingen iets langer dan een eeuw uit. Dat was wachterswoning 3 aan het Hollewegje. Maar juist van deze woning is nog steeds geen goede foto bekend, zodat we het vooral met tekeningen moeten doen en een foto van wachterswoning 2 nabij de latere Heerma van Vossstraat. .

Bij de gevechten voor de bevrijding van Roosendaal in oktober 1944 werd wachterswoning 2 (km 1,549 Rsd-Vs) nagenoeg onherstelbaar vernield. Spoedig volgde de afbraak. De waterput, helemaal rechts in beeld, bleef echter staan (zie foto uit 1982). Wachterswoning 2 was identiek aan wachterswoning 3 bij het Hollewegje.

De plaats van de wachterswoning 2 is ingetekend op de kadastrale kaart van 1990. De plek was toen nog goed in het veld te herkennen.

De 'hondekop'-treinstellen NS 336 + 365 zijn op 6 maart 1982 zojuist als trein 4631 (Zwolle - Vlissingen) uit Roosendaal vertrokken en passeren de plaats waar tot eind 1944 wachterswoning 2 stond. Deze plek is te herkennen aan de verbreding van het spoorwegtrace en de nog in het weiland aanwezig waterput (zie foto uit 1944)

De Zeeuwse lijn (Roosendaal - Vlissingen) telde na het gereed komen in 1872 circa 75 wachterswoningen en wachtposten. Tussen Roosendaal en Bergen op Zoom waren er alleen al twaalf en dat aantal zou spoedig nog worden uitgebreid. Aan het Hollewegje stond wachterswoning 3. De nieuwbouw uit 1863 (a) had als afmetingen 7,65 x 5,05 meter en zou in 1908 worden uitgebreid met een aanbouw aan de achterzijde (b). Dit gebeurde volgens het bestek 1120 SS, dat op 20 augustus 1907 was aanbesteed. Als uitvloeisel van wetgeving ter beperking van de arbeidstijden moesten de spoorwegmaatschappijen vanaf 1901 losse invalkrachten aanstellen. Zij kwamen op gezette tijden de vaste wachter van dienst aflossen. Deze mannen kon je natuurlijk maar moeilijk bij het huisgezin van de wachter in huis laten, zodat er een aparte wachtpost nodig was. Aldus kreeg wachterswoning 3 (km 3,023 Rsd-Vs) bij de overweg (km 3,003 Rsd-Vs) in 1901 een apart stenen hokje (km 3,010 Rsd-Vs) als schuilgelegenheid (c) voor de dienstdoende wachter. De afmetingen hiervan bedroegen 2,25 x 2,45 meter.

Vooraanzicht (zuidzijde) van wachterswoning 3.

Achteraanzicht (noordzijde) van wachterswoning 3 met aanbouw uit 1908.

Plattegrond gelijkvloers van wachterswoning 3, na 1908.

Plattegrond zolderverdieping van wachterswoning 3.

Op 12 februari 1924, om 22.50 uur precies, verviel de bewaking van de overweg, zo staat in De Grondwet van 11 februari 1924 te lezen. Hoogstwaarschijnlijk werd de wachtpost kort erna afgebroken of misschien wel naar elders verplaatst. Kort na de Eerste Wereldoorlog veroorzaakte de opkomst van autobussen en vrachtauto's een flinke daling in de opbrengsten bij het spoorwegbedrijf. Er waren al gauw flinke bezuinigingen nodig om het hoofd nog boven water te houden. Het afschaffen van de bewaking op de vele, wat minder drukke, overwegen in het land zette tenminste zoden aan de dijk. In enkele jaren tijd konden aldus duizenden wachters en wachteressen hun vlag aan de kapstok hangen. Al gauw werden veel woningen afgebroken, omdat ze bij de overweg het uitzicht blokkeerden. Uiteraard bleven er nog genoeg wachterswoningen en wachtposten over, van waaruit niet alleen een overweg werd bediend, maar ook het blokstelsel, zoals aan het Hollewegje. Op de foto zien we het overblijfsel van een rijtuig dat in aanraking was gekomen met een passerende trein vanuit de richting Bergen op Zoom. Links staat politieagent Sijbrand Casparus Heerma van Voss, geboren op 1 oktober 1906 te Etten en vanaf januari 1928 volontair bij de Roosendaalse gemeentepolitie. Hij zou later opklimmen tot adjunct-inspecteur met als bijzondere titel 'verkeersdeskundige'. Met deze persoon in beeld is de foto te dateren kort voor of rond 1930. Op de achtergrond zien we naast de man rechts wachterswoning 3 met daarvoor de bergplaats voor ploeg 13 van Weg & Werken, annex blokpost 49. De bergplaats (km 3,015 Rsd-Vs) was in 1906 gebouwd als een houten constructie met afmetingen 3,45 x 6,85 meter. In deze keet werd in 1907 ook blokpost 49 gevestigd. Deze blokpost stond in voor de bediening van de twee blokseinen. Beide zijn op de foto te ontwaren. De vestiging van de blokpost stond in direct verband met de beveiliging van het nieuwe statonscomplex in Roosendaal uit 1907. Tenslotte zij vermeld dat de overweg tot 1952 uitsluitend beveiligd is met andreaskruizen.

Zijaanzicht (oostzijde) van wachterswoning 3.

Zijaanzicht (westzijde) van wachterswoning 3.

Kijkend vanuit de Bulkenaarsestraat in de richting vanuit Hollewegje zien we rond 1960 in de verte wachterswoning 3. Daarachter is het hooggelegen baanlichaam (uit 1952) van rijksweg 17, later (autosnelweg) A 17 te onderscheiden. De opening van de nieuwe rijksweg gebeurde op 4 december 1953. In de jaren 1969-1970 zou een verbreding van de autosnelweg volgen. Vanaf 18 april 1952 was de overweg uitgerust met een automatische knipperlichtinstallatie (AKI, met volgnummer 82 in Nederland). Na de vernieuwing van de beveiliging (in dienst op 17 december 1956) verviel blokpost 49. Nog geen half jaar later, op 18 april 1957, kwam de hele Zeeuwse lijn elektrisch in dienst. Na het vertrek van de bewoners werd wachterswoning 3 in januari 1968 afgebroken. Vervolgens bleef de situatie ter plekke ongewijzigd, totdat op 15 november 2001 een AHOB-installatie de AKI ging vervangen.

Op 17 juni 1992 passeert locomotief NS 1211 met trein 3663 (Zwolle - Vlissingen), bestaand uit materieel M2 van de NMBS, de plek waar eens wachterswoning 3 stond (dus op het braakliggend stuk grond met relaiskasten, juist ten noorden van de overweg). Nog tot op de dag van vandaag is deze plaats onveranderd gebleven. De fotograaf staat op het talud van het viaduct in de A 17 (km 3,210 Rsd-Vs) en kijkt uit op de nieuwbouwwijk Tolberg in wording. De geluidswal is al aangebracht. Niet veel jaren later bleef van dit uitzicht niet veel meer over dan een blik op de 'TV-toren' in de verte.